YAZAR: CHRIS VRETTOS [1]
ÇEVİRİ: KERN AG
Dünya baş döndürücü iklim değişikliği, artan eşitsizlikler ve yeniden dirilen aşırı sağ ile boğuşurken, siyaset kurumu giderek daha fazla modası geçmiş hissediliyor. İlerici yeşil-sol koalisyonlar, genelleşmiş hoşnutsuzluk ve kutuplaşmayı cesur bir iklim gündemi için tabandan gelen desteğe dönüştürmeli, küresel siyasi ve gündelik toplumsal enerji çözümleri sağlamalıdır.
Küresel (iklim) siyasette iltihaplı, ancak tamamen normalleşmiş bir uyumsuzluk biçimi var. BM her yıl, devam eden fosil yakıt yatırımları nedeniyle insanlığın “iklim kaosu” ile karşı karşıya olduğuna dair giderek daha keskin uyarılarda bulunuyor. Ancak Yunanistan’dan Guyana’ya, ABD’den BAE’ye kadar hükümetler, insanlık tarihindeki fosil yakıt altyapısının en büyük genişlemesine başkanlık ederek “enerji güvenliği” ve “piyasa dinamikleri” gibi yorgun argümanları sürdürüyor.
Sağ, iklim politikalarının küçültülmesini desteklemek için hiper-özgürlükçü, bilim karşıtı ve komplo teorisi argümanlarına daha da derinlemesine sürüklenirken; ilericiler (sosyal demokratlar ve Yeşiller dahil) ikna edici bir karşı argüman bulamıyorlar. Yeniden dağıtıcı olmayan, (karbon) eşitsizliklerini ele almayan ve sektörler arası bir yaklaşım benimsemeyen iklim çözümlerini satmak giderek zorlaşıyor. Almanya ve İsveç gibi olgun demokrasilerde bile giderek artan sosyoekonomik eşitsizlikler söz konusuyken, seçmenlerin sabrı giderek azalıyor. Bu durum, iktidar koalisyonu içinde bile hararetle tartışılan ve Yeşiller’in öncü politikalarından biri olan ısınma yasasına karşı oluşan tepkiyle kısmen bağlantılı olan Alternative für Deutschland’ın (AfD) yükselişini açıklamaya yardımcı olabilir.
Bu aşırı sağ retoriğin tanımlamakta başarısız olduğu şey, süregelen iklim çöküşümüzün altında yatan aşırı karbon eşitsizliğidir. Bu bir tesadüf değildir: sistem karşıtı duruşlarına rağmen, faşistler ve ideolojileri (geç aşama) kapitalizmin son ürünleridir – Trump ve Bolsonaro’dan Hitler Almanya’sına kadar gözlemlenebilecek bir şey.
Dünya çoklu sosyal ve iklimsel kırılma noktalarının uçurumuna yaklaşırken, yeniden ısıtılmış merkezci, reformist 1980 benzeri politikalar artık işe yaramayacaktır. (Yasaklanması gereken) özel jetlere hafif bir karbon vergisi koymak ya da (kamulaştırılması ve parçalanması gereken) milyarlarca dolarlık petrol şirketlerine bir defaya mahsus dayanışma vergisi koymak, evlerini ısıtma, işe gidip gelme ve yemek yeme şekillerini değiştirmeleri istenen vatandaşlar için ikna edici bir satış değildir.
Hükümetler iklim felaketinin gerçekliği ve boyutlarıyla doğrudan yüzleşmeye başlamalıdır. “Güvenli” karbon bütçesinin aslında daha önce düşünülenden çok daha küçük olduğunu vurgulayan en son iklim bilimi göz önüne alındığında, iklim modellerimizin devrilme noktalarını nasıl hesaba katmadığı konusunda dürüst olmalıdırlar. Gelişmiş ülkeler, bir nebze de olsa organize toplumu sürdürebilmek için emisyon kesintilerini radikal bir şekilde artırmalıdır (2030’ların ortalarında karbon nötrlüğü, 2040’larda karbon negatifliği).
Küresel ısınma öylesine büyük bir hızla artıyor ki, bir zamanlar “felaket tellalı” olan bilim insanlarının iklim modellerini bile şaşırtıyor. İki yıl önce radikal olarak kabul edilen (IEA’nın 2021’de dönüm noktası niteliğindeki raporunda tüm fosil yakıt genişlemesine son verilmesi çağrısı yapılmıştı), artık geçerliliğini yitirmiş durumda. Aslında, ısınmayı 1,5°C ile sınırlandırmak yönünde ikide bir şansa sahip olmak için fosil yakıt rezervlerinin çoğunluğunun (yüzde 60) toprakta kalması gerekiyor. IEA’nın Eylül 2023 raporu, mevcut sahaların ve madenlerin işletme kapasitelerinin sona ermesinden çok önce kapanmak zorunda kalacağını vurgulamaktadır.
Kahramanca bir hareket
Bu krizi kabul etmek ve ele almak cesur ve tereddütsüz bir duruş gerektirmektedir. Hükümetler, tüm bunların kimin suçu olduğu konusunda eşit derecede açık sözlü olmalıdır – siyasi açıdan göz korkutucu bir görev. Askeri-endüstriyel kompleks, fosil yakıt şirketleri ve endüstriyel tarım lobisine seslenmek, aynı anda kırılacak çok fazla yumurta demektir. Aynı şekilde, son 30 yıldır oyalanan ve erteleyen ılımlı politikacıların nihilizmine seslenmek, saygın politikanın adabından uzaklaşabilir, ancak bu, heyecanlandıran, ilham veren ve nihayetinde geniş, popüler destek toplayan popülist, radikal gerçekçi bir politika türüdür. Bernie’yi hatırlıyor musunuz?
“İklim değişikliğiyle mücadele gibi uzun vadeli hedeflere atıfta bulunarak yasak ve düzenlemeler getirmek, aşırı sağ popülistler için mükemmel bir yemdir.”
Çok açık olalım: sadece nihilist ılımlı siyaset ile cesaretlenmiş, yeniden dirilen aşırı sağ arasında sıkışmış değiliz; üçüncü bir yol var. “Post-büyüme” teorisi, dünyayı kâr ve ekonomik büyümenin ötesine, insan refahı ve çevresel sürdürülebilirlik arayışına taşımak için kapsamlı bir dizi fikir sunuyor.
Bu yerli bir dünya anlayışı mı? Bu bir aktivist sloganı mı? Bu gelişmekte olan akademik ve bilimsel bir alan mı? Yukarıdakilerin hepsidir ve bir süper kahramana benzettiğiniz için mazur görülebilirsiniz – bizi çizgi film benzeri fosil yakıt kapitalisti milyarder kötü adamlardan kurtarmaya gelen güçlü bir fikir. Şaka bir yana, post-büyümenin gücü, terk etmemiz gereken sektörleri ve uygulamaları (endüstriyel et, planlı eskitme, silah endüstrisi, fosil yakıtlar) adlandırmasında ve neyi hedeflememiz gerektiğine dair bağlama duyarlı bir tartışma başlatmasında yatıyor (yerel vatandaş enerjisi, topluluk tarımı, kamu tarafından finanse edilen eğitim ve sağlık hizmetleri). Post-büyüme böylece sol-yeşil-ilerici koalisyonlar için bir sıçrama tahtası sunmaktadır: neyin yanlış olduğunu ifade ederken sıkı bir şekilde çatışmacı olan, ancak aynı zamanda çoğulcu, kucaklayıcı ve vizyoner bir politika.
“Militan” bir yeşil-kırmızı ittifakı, radikal (siyasi) değişim için gereken büyük koalisyonları oluşturmak üzere daha geniş ve ılımlı bir kitleye de hitap etmelidir. “Kâr yerine insan ve gezegen” vizyonunu benimsemek ilk adımdır. Bu kavramların somut eylemlere dönüştürülmesi, siyasi ağırlığın salındığı yerdir. Yeşil politikalar, yeniden dağıtımcı kimliklerini parlatmalı, acil ekonomik rahatlamaya ve günlük yaşamlarda somut iyileştirmelere nasıl yol açtıklarını göstermeli, böylece işçiler ve sendikalarla daha önce ihmal edilen ittifakları yeniden inşa etmelidir. Aşırı kayıp ve hasarların AB ekonomisine (ve daha da ötesi küresel ekonomiye) milyarlarca dolara mal olduğu bir çağda, ekolojik ekonomistler iklim politikasının mali açıdan disiplinli tek yol olduğunu savunmalıdır – liberaller ve merkezcileri sahneye davet edin.
AfD ve ısınma yasası örneğinden hareketle, deneyimler gösteriyor ki, iklim değişikliğiyle mücadele gibi uzun vadeli hedeflere atıfta bulunarak yasak ve düzenlemeler getirmek, aşırı sağ popülistler için mükemmel bir yemdir. Güçlü bir sosyal adalet karşı önerisine ihtiyaç vardır. İyi haber mi? Sosyal eşitsizliklerin iklim kriziyle eş zamanlı olarak ele alınması, Avrupalıların yüzde 68‘i gibi şaşırtıcı bir oranının bu tür ikili bir yaklaşımı desteklemesiyle oldukça popüler bir öneridir.
Artan popülist ve genellikle bozguncu iklim karşıtı söylemler ışığında sivil toplum, “iklim” ile “insan ”ı karşı karşıya getiren yanlış ikilemi yüksek sesle ve açık bir şekilde çürütmeli ve politika yapıcıları kesişen, kesişimsel iklim politikalarını benimsemeye teşvik etmelidir. Yaklaşan 2024 Avrupa Seçimleri ışığında, sivil toplum, ülkelerin sosyal ve iklim adaletini eş zamanlı olarak ele almak için atabilecekleri somut adımları göstermelidir.
Enerji toplulukları gibi çözümler, temiz enerjinin daha hızlı bir şekilde benimsenmesini teşvik ederken, özellikle kırılgan durumdaki hanelerin faturalarını azaltabilir ve enerji güvenliğini sağlayabilir. “Duyar kasan (woke [2])” iklim politikalarına karşı siyasi gösterilere rağmen, REScoop.eu ve CEE Bankwatch tarafından yapılan yeni analiz, ülkelerin temiz enerjiyi hızlandırmak için yatırımları ve reformları artırdığını gösteriyor. REPowerEU bölümleri de dahil olmak üzere 15 üye ülkenin güncellenmiş İyileştirme ve Dayanıklılık Planlarının analizi, hızlandırılmış izinler, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji için geniş bir destek olduğunu ortaya koyuyor. Özellikle enerji topluluklarına yönelik çok sayıda reform ve yatırım, ülkelerin özünde sosyal açıdan adil olan iklim politikalarını teşvik etme ihtiyacını ciddi bir şekilde dikkate aldığını gösteriyor.
Demokratik enerji
Hiçbir çözümü sihirli bir değnek gibi göstermemeye özen göstermekle birlikte, enerji toplulukları özel bir dikkat gerektirmektedir. Avrupa Direktifleri uyarınca kâr amacı gütmeyen kuruluşlar olarak faaliyet gösteren bu topluluklar, kârdan ziyade sosyal ve çevresel sonuçlara öncelik vererek büyüme sonrası vizyonun pratik bir ifadesini sunmaktadır. Enerji toplulukları böylece sadece politik olarak ilham vermekle kalmaz, aynı zamanda eyleme geçirilebilir çözümleri birlikte geliştirerek günlük gerçeklere de hitap eder. Bunlar vatandaşların, KOBİ’lerin, belediyelerin ve grupların yerel yenilenebilir enerji projelerine ortaklaşa sahip olabileceği ve bunlardan ortaklaşa faydalanabileceği yasal biçimlerdir. Enerjiyi yerel olarak üreterek, topluluklar için enerjiye daha ucuz ve daha güvenli erişim sunarak onları değişken, kar amaçlı, fosil yakıt temelli enerji piyasasından korurlar.
“Yaygın bir toplumsal hoşnutsuzluğun barut fıçısı üzerinde oturuyoruz.”
İrlanda’daki Enerji Toplulukları Tipperary Kooperatifi, vatandaşların öncülük ettiği yenilemeler için tek durak noktası sunarak, yerel halkın derin enerji tasarrufu ve ısınma konforu elde etmesine yardımcı oluyor. Yunanistan’da Minoan Enerji Topluluğu, orta ölçekli yerel güneş enerjisi projeleri aracılığıyla, onlarca haneye ücretsiz elektrik sağlıyor. Fransa’da büyük bir kooperatif tedarikçisi olan Enercoop, müşterilerinin elektrik faturalarına küçük bir vergi ekliyor ve bu vergiyi enerji yoksulu haneler için tadilatlara ve diğer enerji tasarrufu önlemlerine kolektif olarak yeniden yatırıyor. Enerji toplulukları, üretimi demokratikleştirerek modern “demokratik” toplumlardaki büyük boşluğu dolduruyor: Gıda, enerji ve malzeme üretimi üzerinde doğrudan kontrol de dahil olmak üzere ekonomik demokrasi olmadan gerçek bir demokrasi olamaz.
Enerji toplulukları, doğası gereği hem sosyal açıdan adil hem de yeniden dağıtıcı olarak iklim çözümlerinin öncüsüdür. Bir düşünce deneyinde bana eşlik edin: Binalarda Enerji Performansı Direktifi’nin (EPBD) iddialı hedefleri, ‘sık uçuş vergisi’ gibi yenilikçi kaynaklarla finanse edilen %100 peşin, sıfır faizli kredilerle (veya hibelerle) desteklenseydi ne olurdu? İrlanda’daki önceki örneği ele alın ve yeniden uygulayın: ülkenin en büyük kirleticisine (2022‘de 9,3 milyon metrik ton CO2) bir vergi koyduğunuzu ve bu parayı, yerel İrlanda enerji toplulukları gibi güvenilir toplum kuruluşları tarafından kolaylaştırılan, savunmasız haneler için derinlemesine yenilemelere geri döndürdüğünüzü hayal edin. İklim politikaları için “yap ya da boz” unsuru, ilişkisel olarak ne kadar adil algılandıklarıdır. Ryanair karbon vergisi muafiyetleri ve sahte CO2 dengeleme kampanyaları ile paçayı kurtarmaya devam ederse, hangi İrlanda vatandaşı EPBD’ye uygun zorunlu bir konut yenilemesini veya bu konuda bir et vergisini (endüstriyel tarım İrlanda için odadaki ikinci fil olduğundan) kabul eder?
Yaygın bir toplumsal hoşnutsuzluğun barut fıçısı üzerinde oturuyoruz. Uzmanlar ve sivil toplum, Emisyon Ticaret Sisteminin ulaşım ve binaları kapsayacak şekilde genişletilmesinin, hassas durumdaki tüketicilere yük getirerek oldukça geriletici bir etki yaratma riski taşıdığı konusunda defalarca uyarıda bulunmuştur. Enerji maliyetlerini sübvanse eden geçici bir yara bandı yaklaşımından (ki bu fosil yakıtlar için dolaylı sübvansiyon anlamına gelmektedir), hükümetlerin derinlemesine yenileme, temiz ısıtma ve soğutma ve (kamusal) elektrikli mobilite gibi yapısal yaklaşımlara önden yatırım yapmaları teşvik edilmektedir. Enerji yoksulluğuna ilişkin Komisyon’un son tavsiyelerinde yer alan bu eylemler, Avrupalı tüketicileri süregelen enerji krizinden korumak için gereken öngörüdür.
İklim kaygısı kontrol altında
Ben bu satırları yazarken Yunanistan’da Kasım ortasına kadar sürecek bir sıcak hava dalgası yaşanıyor. İklim kaygısı gündelik hayatımı delip geçiyor, beni neşeden, heyecandan ve geleceğe dair amaçlardan mahrum bırakıyor. Her şey zaten yanacaksa herhangi bir şeyin ne anlamı var? Keşke on yıllardır süregelen eylemsizliği telafi etmek için “biz size söylemiştik” şeklinde değiştirilebilir ahlaki tatmin simgeleri takas edebilseydik, belki de kaybettiğim tüm o serotonini geri kazanabilirdim.
“Daha önce felakete ve ütopyaya aynı anda hiç bu kadar yaklaşmamıştık.”
Özellikle gençler arasında giderek artan iklim kaygısını çözecek piyasa çözümlerinin yokluğunda, hızla alternatifler oluşturmamız gerekiyor. Çözümler orada ve çoğu zaten uygun maliyetli. Avrupa Çevre Bürosu, ısınmaya yönelik fosil yakıt sübvansiyonlarının yarısının ısı pompalarına yönlendirilmesi halinde, Avrupa’nın 2040 yılına kadar karbondan arındırılmış bir ısıtma sistemine ulaşabileceğini vurgulamaktadır. (Topluluk liderliğindeki) bölgesel ısıtma projelerinde olduğu gibi, ön maliyetler çok yüksek olsa bile, kamu ulusal ve AB fonları proje geliştirmenin ilk aşamalarını riskten kurtarabilir. Hollanda bu konuda bir örnek teşkil etmektedir: yerel olarak sahip olunan, yenilenebilir bölgesel ısıtma projelerinin kurulması için topluluk enerji kuruluşu Energie Samen tarafından yönetilecek olan multi-milyonluk bir kamu yatırım fonu kurulmaktadır.
İklim devrilme noktaları, kendi kendini güçlendiren yeryüzü sistemi geri besleme döngüleri ve yaygın sosyal çalkantılardan oluşan korkunç bir uçuruma doğru “bla bla bla” gidiyoruz. Bu aciliyet duygusunu ikna edici, popülist, heyecanlandıran, kızdıran, coşturan ve hepsinden önemlisi bağ kuran bir anlatıya dönüştürebilecek geniş siyasi koalisyonlara ihtiyacımız var. Uluslararası siyasetin iklim ve sosyoekonomik krizleri ele alma konusundaki buzul ilerlemesi her şeyi kapsıyor. Yine de dünyanın dört bir yanında çok sayıda soyut fikir kök salıyor: eko-sosyalist fikirler; büyümenin ötesinde kavramlar ve teoriler; enerji kooperatifleri gibi yatay örgütlenme biçimleri.
İklim kaygımı kontrol altında tutan, bana çok gerekli olan umudu ve devam etme dürtüsünü besleyen şey bu mu bilmiyorum. Belki de yaşam sistemlerini bir arada tutan dokuyu parçalayan yamyam bir sisteme karşı duyduğum ham öfkedir. Önemli olan, daha önce felakete ve ütopyaya aynı anda hiç bu kadar yaklaşmış olmamamızdır ve bu zor zamanlarda vizyonumuz ve inancımız kararlı olmalıdır: güçlü bir enternasyonalist bakış açısıyla, Avrupalı ilericiler, kimseyi gerçekten geride bırakmayan pratik, toplum temelli çözümlerle (küresel) bir Yeşil Mutabakat için baskı yapmakta birleşmelidir.
DİPNOTLAR:
[1] Chris Vrettos, merkezi Belçika’da bulunan Avrupa Enerji Kooperatifleri Federasyonu REScoop.eu ve merkezi Yunanistan’da bulunan Electra Energy için çalışıyor. Her iki kuruluş da enerji sisteminin demokratikleşmesini desteklemektedir.
[2] Ç.N.: ‘Woke’, özellikle ırkçılık ve eşitsizlik gibi sosyal problemlere dair farkında olan anlamında İngilizce bir terim.
BU YAZI, AVRUPA PARLAMENTOSU’NUN YEŞİL AVRUPA VAKFI’NA SAĞLADIĞI FİNANSAL DESTEK İLE ÇEVRİLMİŞTİR. AVRUPA PARLAMENTOSU, YAYININ İÇERİĞİNDEN SORUMLU DEĞİLDİR.
Bu yazı, İngilizce olarak, 8 Aralık 2023 tarihinde, Green European Journal’da yayınlanmıştır.
https://www.greeneuropeanjournal.eu/the-long-arm-of-transnational-repression-in-europe/ adresinden indirilmiştir.
Görsel tasarım: Güneş Akçay
